Kiedy można rozwiązać umowę obowiązkowego ubezpieczenia OC posiadaczy pojazdów mechanicznych

Demontaż pojazdu zakłada działanie celowe (z reguły właściciela pojazdu), ukierunkowane na jego całkowitą likwidację przy użyciu specjalnie do tego celu przystosowanego sprzętu. Demontaż pojazdu jest równoznaczny z całkowitym zniszczeniem rzeczy, niezależnie od faktu, iż jej części składowe mogą być następnie przedmiotem obrotu.

Dalej idąc, należy wskazać, iż przekazanie uszkodzonego (zniszczonego) pojazdu mechanicznego nie przenosi własności do pojazdu mechanicznego. Wydaję się również, iż trudno kwalifikować powyższą okoliczność jako zmianę posiadania w rozumieniu art. 366 k.c. Po stronie posiadacza następuje wprawdzie utrata posiadania w zakresie corpus possesionis (fizycznego władania rzeczą), z faktycznym wyłączeniem roszczeń windykacyjnych lub posesoryjnych.

Cel ustawy o recyklingu pojazdów wycofanych z eksploatacji powoduje jednak, iż po stronie przedsiębiorcy prowadzącego stację demontażu nie zaistnieje element posiadania w postaci animus rem sibi habendi (tj. zamiar posiadania rzeczy przez przedsiębiorcę jako konieczną przesłankę zaistnienia posiadania w rozumieniu art. 366 k.c.), zaś przeprowadzone następczo czynności demontażu prowadzą do całkowitej likwidacji pozostałości z rzeczy. Innymi słowy nie dochodzi również do zmiany posiadania.

Po stronie przedsiębiorcy prowadzącego stację demontażu nie zostaną spełnione łącznie 2 przesłanki posiadania - corpus i animus.

Powyżej przedstawione argumenty skłaniają więc do uznania, że przekazanie uszkodzonego (zniszczonego) pojazdu do stacji demontażu wyczerpuje przesłanki trwałej i zupełnej utraty posiadania pojazdu mechanicznego w okolicznościach nie powodujących zmiany posiadacza. Podstawą prawną rozwiązania umowy będzie art. 33 pkt 5 ustawy o ubezpieczeniach obowiązkowych, zaś chwilą udokumentowania tej okoliczności będzie dzień uzyskania zaświadczenia o przekazaniu pojazdu do stacji demontażu.

Przyjęcie odrębnego stanowiska oznaczałoby petryfikację sytuacji, w której istnieje obowiązek posiadania ubezpieczenia OC i zobowiązanie do zapłaty składki pomimo nieistnienia pojazdu mechanicznego.

7. Upływ 3 miesięcy od dnia ogłoszenia upadłości zakładu ubezpieczeń (art. 33 pkt 6 ustawy o ubezpieczeniach obowiązkowych)

Zgodnie z art. 33 pkt 6 ustawy o ubezpieczeniach obowiązkowy do rozwiązania umowy ubezpieczenia OC dochodzi również z upływem 3 miesięcy od dnia ogłoszenia upadłości zakładu ubezpieczeń, z zastrzeżeniem art. 474 i art. 476 ustawy z dnia 28 lutego 2003 r. - Prawo upadłościowe i naprawcze. Umowa ubezpieczenia OC posiadaczy pojazdów mechanicznych nie ulegnie rozwiązaniu, jeśli kurator ustanowiony przez sąd upadłościowy dla reprezentowania interesów ubezpieczających zawrze umowę o przeniesienie portfela umów obowiązkowego ubezpieczenia OC (art. 472 § 2 Prawa upadłościowego).

8. Odstąpienie przez konsumenta od umowy zawieranej na odległość

Implementacja w ustawie o ochronie praw konsumentów dyrektywy 2020/65/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 23 września 2002 r. dotyczącej sprzedaży konsumentom usług finansowych na odległość oraz zmieniającej dyrektywę Rady 90/619/EWG oraz dyrektywy 97/7/WE i 98/27/WE[5], przyznała konsumentom, zawierającym umowy ubezpieczenia na odległość, szczególne uprawnienia.

Od dnia 25 sierpnia 2004 r. na podstawie art. 16c ust. 2 wyżej przywołanej ustawy, konsument, który zawarł umowę ubezpieczenia na odległość, może odstąpić od niej bez podania przyczyn, składając stosowne oświadczenie na piśmie, w terminie 30 dni od dnia zawarcia umowy lub jeśli jest termin późniejszy, potwierdzenia na piśmie lub za pomocą innego statecznego nośnika informacji (np. CD-ROM, DVD), informacji dotyczących umowy ubezpieczenia wskazanych w art. 16c ustawy.

Na tle przedmiotowej przesłanki rozwiązania umowy ubezpieczenia, w praktyce stosowania prawa, powstały istotne różnie interpretacyjne w przedmiocie oceny dopuszczalności jej stosowania na gruncie umowy obowiązkowego ubezpieczenia OC posiadaczy pojazdów mechanicznych. Można w tej materii przedstawić dwa przeciwstawne stanowiska.

Pierwsze stanowisko opowiada się za niedopuszczalnością odstąpienia od umowy obowiązkowego ubezpieczenia OC posiadaczy pojazdów mechanicznych w trybie art. 16c ust. 2 ustawy o ochronie praw konsumentów. Stanowisko to oparte jest na twierdzeniu, że zamknięty katalog przesłanek rozwiązania umowy, o których mowa w art. 33 ustawy o ubezpieczeniach obowiązkowych, nie pozwala na rozwiązanie umowy ubezpieczenia OC zawartej na odległość w tym trybie. Gdyby racjonalny ustawodawca zdecydował się na powyższe rozwiązanie to wprowadziłby je do katalogu z art. 33 ustawy. Skoro przesłanka ta nie została objęta zamiarem ustawodawcy to nie ma zastosowania do umowy obowiązkowego ubezpieczenia OC posiadaczy pojazdów.

Wsparciem dla tego poglądu jest również literalna egzegeza art. 40 ustawy o ubezpieczeniach obowiązkowych, w świetle którego odpowiedzialność zakładu ubezpieczeń, wynikająca z umowy ubezpieczenia OC posiadaczy pojazdów mechanicznych, ustaje z chwilą rozwiązania umowy w przypadkach określonych w art. 33. Nieuregulowanie w tym przepisie aktu ustania ochrony od dnia doręczenia oświadczenia o odstąpieniu w trybie art. 16c ust. 2 ustawy o ochronie praw konsumentów, przesądza dodatkowo o niedopuszczalności stosowania tej instytucji do umowy obowiązkowego ubezpieczenia OC.

Powyższe stanowisko uzupełnianie jest również zastosowaniem używanej w procesie wykładni prawa reguły kolizyjnej typu lex posteriori derogat legi priori (prawo późniejsze uchyla prawo wcześniejsze). Przyjęto, że jeżeli ustawa o ubezpieczeniach obowiązkowych weszła w życie później niż ustawa o ochronie praw konsumentów i we własny sposób uregulowała przesłanki rozwiązania umowy ubezpieczenia OC to również z uwagi na wynik (skutek) tej reguły kolizyjnej niedopuszczalne jest odstąpienie od umowy ubezpieczenia OC na podstawie art. 16c ust. 2 ustawy o ochronie praw konsumentów.

W tym miejscu należy wskazać na pewną błędność tego twierdzenia, ponieważ art. 16c ustawy o ochronie praw konsumentów wszedł w życie z dniem 25 sierpnia 2004 r., zaś ustawa o ubezpieczeniach obowiązkowych z dniem 1 stycznia 2004 r. Porównywanie więc daty wejścia w życie całych aktów normatywnych dla uzasadnienia niestosowania prawa odstąpienia dla umów ubezpieczenia OC w oparciu o powyższą regułę kolizyjną, i w oderwaniu od faktu nowelizacji ustawy z dnia 2 marca 2000 r. o ochronie praw konsumentów w tym obszarze, należy uznać za zabieg nie tylko nietrafny, ale i istotnie osłabiający tak przyjętą interpretację.

W praktyce ubezpieczeniowej istnieje jednak przeciwstawny pogląd, który prezentowany jest nie tylko przez część przedstawicieli doktryny prawa, ale również przez instytucje oraz organy nadzoru nad rynkiem ubezpieczeniowym i ochrony praw konsumentów tj., przez Rzecznika Ubezpieczonych, Komisję Nadzoru Finansowego (KNF) oraz Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów (UOKiK). Pogląd ten jednoznacznie uznaje, że art. 16c ust. 2 ustawy o ochronie praw konsumentów ma zastosowanie do umowy obowiązkowego ubezpieczenia OC posiadaczy pojazdów mechanicznych, która została zawarta na odległość. Wprawdzie opierany jest częściowo na nieco odmiennych argumentach, ale co najważniejsze, jest tożsamy w skutkach.

Zdaniem P. Filipiaka[6] należy opowiedzieć się za stosowaniem ustawy o ochronie praw konsumentów w zakresie prawa odstąpienia od umowy ubezpieczenia OC, która została zawarta na odległość. Taki wniosek zgodny jest z przyjętym zakresem wdrożeniem dyrektywy 2002/65/WE oraz z wykładnią funkcjonalną, opartą na przyznaniu prymatu wartości wzmożonej ochrony praw konsumentów, nad ochroną praw poszkodowanych, których interesy zostały dodatkowo zabezpieczone poprzez instytucję UFG, gdyby po odstąpieniu umowy zawartej na odległość, posiadacz pojazdu nie zawarłby umowy i w związku z ruchem jego pojazdu zostałaby wyrządzona szkoda.

W świetle stanowiska KNF uprawnienie, o którym mowa w art. 16c ust. 2 ustawy o ubezpieczeniach obowiązkowych, powinno mieć zastosowanie w przypadku umowy ubezpieczenia OC posiadaczy pojazdów mechanicznych, która została zawarta na odległość[7]. W opinii KNF nawet jeśli przepisy polskiego prawa krajowego nie dają jednoznacznej odpowiedzi, czy uprawnienie takie ubezpieczającym przysługuje, należy odwołać się do wykładni „prowspólnotowej", wynikającej z jednej z fundamentalnych zasad prawa wspólnotowego jaką jest zasada lojalności. W przedmiotowej sytuacji rezultatem zastosowania takiej wykładni będzie przyznanie regulacji o ochronie praw konsumentów pierwszeństwa w zastosowaniu przed przepisami ustawy o ubezpieczeniach obowiązkowych.

Rzecznik Ubezpieczonych, w toku rozpoznawania skarg w sprawach indywidualnych i w wystąpieniach kierowanych do organów nadzoru nad rynkiem ubezpieczeniowym i ochrony praw konsumentów, również zajmuje stanowisko o dopuszczalności stosowania uprawnienia konsumenta do odstąpienia od umowy ubezpieczenia OC posiadaczy pojazdów mechanicznych, która została zawarta na odległość, w trybie i na zasadach określonych w ustawie o ochronie praw konsumentów.

Stanowisko Rzecznika Ubezpieczonych oparte jest na wynikach zastosowanych w procesie wykładni reguł kolizyjnych lex posteriori derogat legi priori (prawo późniejsze uchyla wcześniejsze) oraz lex specialis derogat legi generali (przepis szczególny uchyla przepis ogólny). Sięgnięcie do tych reguł wynika z przyjęcia założenia o istnieniu kolizji pomiędzy ustawą o ochronie praw konsumentów i ustawą o ubezpieczeniach obowiązkowych, przejawiającej się w tym, że art. 33 ustawy o ubezpieczeniach obowiązkowych przewiduje możliwość rozwiązania umowy tylko w przypadkach w nim wskazanych (nie zezwala na rozwiązanie umowy z innych przyczyn niż w nim wskazane), zaś art. 16c ust. 2 ustawy o ochronie praw konsumentów zezwala na odstąpienie od umowy ubezpieczenia zawartej na odległość, a więc normuje zdarzenie, które nie zostało uregulowane na gruncie ustawy o ubezpieczeniach obowiązkowych.

Jeżeli chodzi o pierwszą regułę kolizyjną to Rzecznik Ubezpieczonych wskazuje, że uprawnienie, o którym mowa w art. 16c ust. 2 ustawy o ochronie praw konsumentów, weszło w życie z dniem 25 sierpnia 2004 r., zaś ustawa o ubezpieczeniach obowiązkowych ma zastosowanie do umów zawieranych od dnia 1 stycznia 2004 r. Tak więc w świetle powyższej reguły kolizyjnej art. 16c ustawy o ochronie praw konsumentów jest regulacją późniejszą i w związku z tym ma pierwszeństwo w zastosowaniu do umów ubezpieczania OC posiadaczy zawieranych na odległość.

Wynikiem zastosowania drugiej reguły kolizyjnej jest uznanie przez Rzecznika Ubezpieczonych, iż ustawa o ubezpieczeniach obowiązkowych jest regulacją ogólną w stosunku do ustawy o ochronie praw konsumentów. Konkluzja tego rodzaju wynika z porównania zakresu przedmiotowego art. 1 ustawy o ubezpieczeniach obowiązkowych i art. 16c ustawy o ochronie praw konsumentów.

Ustawa o ubezpieczeniach obowiązkowych dotyczy wszelkich umów obowiązkowego ubezpieczenia, zaś art. 16c ustawy o ochronie praw konsumentów dotyczy jedynie umów ubezpieczenia zawartych na odległość. Stosując więc wnioskowane lex specialis derogat legi generali, Rzecznik Ubezpieczonych przyznał pierwszeństwo w stosowaniu art. 16c ust. 2 ustawy o ochronie praw konsumentów jako przepisu szczególnego względem ustawy o ubezpieczeniach obowiązkowych, i tym samym dopuszczalność odstąpienia od umowy ubezpieczenia OC, zawartej na odległość w tym trybie.

Wyniki zastosowania powyższych reguł kolizyjnych skłoniły Rzecznika Ubezpieczonych do zajęcia formalnego stanowiska o dopuszczalności odstąpienia od umowy obowiązkowego ubezpieczenia OC posiadaczy pojazdów mechanicznych, która została zawarta na odległość na podstawie przepisów ustawy o ochronie praw konsumentów.

Stanowisko Rzecznika Ubezpieczonych w omawianym obszarze zostało podzielone przez Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów[8]. Także Prezes UOKiK zajął stanowisko, iż w świetle obowiązujących przepisów, konsumentowi przysługuje prawo do odstąpienia od umowy obowiązkowego ubezpieczenia OC posiadaczy pojazdów mechanicznych, w przypadku zawarcia takiej umowy na odległość.


Paweł Wawszczak
Biuro Rzecznika Ubezpieczonych








Literatura:

1) Z. Brodecki, M. Serwach, Prawo Ubezpieczeń Gospodarczych. Komentarz, Zakamycze 2005.

2) S. Rogowski (red.), Ubezpieczenia Komunikacyjne, Poltext, Warszawa 2008.


Przypisy:

[1] Dz. U. z 2003 r., nr 124, poz. 1152 z późn. zm. (dalej: ustawa o ubezpieczeniach obowiązkowych).

[2] Dz. U. z 2000 r., nr 22, poz. 271 z późn. zm. (dalej: ustawa o ochronie praw konsumentów).

[3] Dz. U. z 1951 r., nr 4, poz. 28.

[4] Zob. S. Rogowski (red.), Ubezpieczenia komunikacyjne, Poltext, Warszawa 2006, s. 54.

[5] Dz. Urz. L. 271 09/10/2002 P 0616-0024 begin_of_the_skype_highlighting              0616-0024      end_of_the_skype_highlighting.

[6] Por. P. Filipiak, Dopuszczalność odstąpienia przez konsumenta od umowy obowiązkowego ubezpieczenia OC posiadaczy pojazdów mechanicznych zawartej na odległość, Prawo Asekuracyjne nr 1 (58) 2009.

[7] Stanowisko to zostało przedstawione w piśmie KNF do Rzecznika Ubezpieczonych z dnia 8 września 2009 r. (znak: DPP/023/591/4/09/BW).

[8] Pismo Prezesa UOKiK do Rzecznika Ubezpieczonych z dnia 9 kwietnia 2009 r. (znak DDK-076-33/09/SN).